#Тәрбиелік мән

Бұл тарауда автор бала тәрбиесін жеке отбасылық міндет емес, ұлттық, рухани, тарихи жауапкершілік деп қарастырады. Тәрбие – тек мінез қалыптастыру емес, рух қалыптау, болмыс бағдарлау, сана тазарту.

Автордың тұжырымы:

«Тәрбиесіз бала – ұлттың ертеңіне төнген ішкі қауіп. Тәрбие – шариғаттың да, дәстүрдің де іргетасы».

Тарау баланың тек ақыл-ойы емес, жүрегі мен ішкі сезім жүйесін тәрбиелеудің маңызын түсіндіреді. Ұлттық тәлім – адамды сырттай бағындыру емес, жүрекпен үндестіру. Мұнда шариғаттық талаптар мен қазақы көркем мінез қағидалары ұштасады.

Мысалдар:

«Балаға «жақсы бол» деу жеткіліксіз. Оған жақсылықты көру керек, көрсету керек, сіңіру керек».
 «Қазақ баланы ұрып тәрбиелемеген, ұялтып тәрбиелеген. Ұят – сыртқы емес, ішкі бақылау жүйесі».

Автор тәрбиенің үш тірегін атап өтеді: тіл – сана тілі; үлгі – көз тәрбиесі; дуа – жүрек тәрбиесі. Сонымен қатар, ата-ана мен қоғам арасындағы тәрбие міндеттерін бөлісудің маңызын көтереді.

Тараудағы бағыттар:
 – Бала тәрбиесінің шариғаттағы орны
 – Құрандағы «ана құрсағындағы тәрбие» ұғымы
 – Қазақтың «жас ұяда көргенін» өмірге алып шығуы
 – Ұят, иман, ізет, сабыр – негізгі тәрбие діңгектері
 – Ата-ананың сөзі емес, болмысы тәрбиелейді

🔍 Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:

• Тәрбие – болмысты баптау, рухты жетілдіру
• Шариғат пен дәстүр – тәрбие арнасының қос қанаты
• Тәрбие – көру, сезіну, сіңіру арқылы беріледі
• Ата-ана тәрбиесі – ұрпақтың ұлттық иммунитеті
• Ішкі бақылау – сыртқы ережеден күшті

Бұл тарауда автор «сүндетке отырғызу» рәсімін тек медициналық немесе гигиеналық талап емес, рухани және ұлттық жүктемесі бар маңызды қадам ретінде қарастырады. Сүндет – тек шариғат талабы ғана емес, тектілікпен, жауапкершілікпен, есеюмен байланыстырушы шекаралық рәсім.

Автор былай деп жазады:

«Сүндет – тәнді емес, рухты тазартады. Ол – бала мен Жаратушы арасындағы алғашқы уәде».

Осы тұста автор бұл рәсімнің ішкі мағынасына ерекше назар аударады. Сүндет – ұрпақтың ертеңіне берілетін рухани мөр, болашаққа дайындықтың символы. Мұнда тек медициналық тазалық емес, тазалыққа адал болу анты жатыр.

Автор қазақ қоғамында сүндет рәсімінің мерекелік сипатқа ие болғанын, бірақ сонымен қатар ақпараттық, тәрбиелік, рухани мазмұны ұмыт қалып бара жатқанын сынға алады. Сүндет – тек той емес, ер азамат ретінде қабылдану кезеңі.

Тарауда мынадай бағыттар ашылады:
 – Сүндет – шариғат талабы әрі тектік тәрбие элементі
 – Балаға алдын ала дайындық пен түсіндіру – жауапкершілікті арттырады
 – Жараның ауырлығы – рухтың өсуімен пара-пар
 – Қазіргі медициналық тәсіл рухани өлшемді толық алмастыра алмайды
 – Сүндет рәсіміндегі бата, тілек, ұлағат – баланың жадында сақталатын рухани код

Автор бұл рәсімді қайта мағыналандыруға шақырады: форма мен шариғат талабынан бөлек, оны ұлттық рух пен санаға ену кезеңі ретінде көру керек.

🔍 Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:

• Сүндет – тек тән емес, рух тазалығы
• Шариғат талабы мен ұлттық тәрбиенің тоғысы
• Бұл рәсім – ұл баланың рухани есейіп, аманат жүктелетін сәті
• Мерекелік сипаттан гөрі – тәрбие мәнін күшейту керек

Бұл тарауда автор адамның азық арқылы тек тәнін емес, жанын да қоректендіретінін алға тартады. Ас – тек калория көзі емес, рухани діріл мен қуаттың тасымалдаушысы. Сондықтан тағамның тегі, алыну жолы, ішіліп-жеу әдебі — барлығы рухани тәртіппен байланысты.

Автор шариғаттағы тамаққа қатысты тыйымдар мен рұқсаттарды түсіндіре отырып, қазақ дастарқанының этикалық негіздерін ашып көрсетеді. Мысалы:

«Қазақ баласы бісміллә деп бастамаған асты жеуді – тәкаппарлық санаған. Өйткені асты берген – Алла, ал оны танымай отырып жеу – имансыздықтың белгісі».

Мәтінде харам мен халал ұғымдары тағам құрамынан бөлек, оның алыну жолына, ниетке, ортаға байланысты түсіндіріледі. Автор үшін ас – физикалық нәр емес, рухани ахуал қалыптастырушы құрал.

Қазақтың «дәмнен үлкен емессің» деген сөзі — автор түсіндірмесінде тағамның Алладан келген аманат екенін еске салады. Сол себепті тамақ ішу әдебі де — дін мен дәстүр сабақтастығын айқын көрсететін сала.

Тарау мынадай бағыттарда өрбиді:
 – Тағамның адал не арам болуы (өзі емес, қайдан және қалай алынғаны маңызды)
 – Тамақтан бұрын және кейін оқылатын дұғалар
 – Бірге тамақтану – бірліктің көрінісі
 – Тәрелкеде қалдырмау – ризықты қадірлеу
 – Ысырап – ниет пен шүкірсіздіктің белгісі

Автор қазіргі заманның «тез тамақтану», «артық жеу», «дәмге мән бермеу» мәдениетін — рухани әлсіреудің бір көрінісі ретінде бағалайды.

🔍 Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:

• Ас – тән емес, сана мен рухқа әсер ететін құрал
• Тағам шариғатпен емес, ниетпен де бағаланады
• Қазақ ас әдебі – иман мен ізеттің көрінісі
• Дәм – аманат; оны жеу – рұқсатпен ғана жүзеге асуы тиіс
• Ысырап, харам, тойымсыздық – рухани улану