Парыз, уәжіп, сүннет, мустәһап, мұбах, харам, макрух, мәфсад

Бұл тарауда автор шариғаттағы амал категорияларын – парыз, уәжіп, сүннет, мустәһап, мұбах, харам, макрух, мәфсад ұғымдарын тек құқықтық бөлініс ретінде емес, рухани бағдар жүйесі ретінде қарастырады. Мұндағы мақсат – дінді заңдар жиынтығы емес, тазалыққа, үйлесімге, тәртіпке бағытталған өмір салты ретінде түсіндіру.

Автор былай деп жазады:

«Шариғат – шектеу емес, тәртіп. Адамның рухы жүктемені емес, реттілікті қалайды».

Әрбір амал категориясының мақсаты – адамның ішкі болмысын реттеу, Алламен және қоғаммен үйлесімді қатынас орнату. Мәтінде осы ұғымдардың ара-жігі мен өзара байланысы нақты әрі түсінікті мысалдармен баяндалады.

Парыз – орындалуы міндетті амал.
Мысал: «Намаз – парыз. Бұл – жүрек пен уақыттың тәртібі».

Уәжіп – парызға жақын, бірақ дәлелі жанама болған амал.
Мысал: «Құрбан шалу – уәжіп. Ол – шүкірдің әрекетке айналуы».

Сүннет – Пайғамбардың (с.а.у.) жолы.
Мысал: «Ауыз ашарда құрма жеу – сүннет. Ол – ниеттің көркем формасы».

Мустәһап – істелсе сауап, істелмесе күнә емес.
Мұбах – рұқсат етілген, бейтарап амал.
Харам – қатаң тыйым салынған іс.
Макрух – орындалуы ұнамсыз, бірақ күнә емес.
Мәфсад – жамандыққа апаратын амал, бұзықтықтың бастауы.

Автор шариғаттың бұл жүйесі еркіндікті шектемейтінін, керісінше бостандық пен ниетке жауапкершілік жүктейтінін көрсетеді.

🔍 Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:

• Шариғат – заң емес, өмір сүру мәдениеті
• Амал категориялары – рухани өлшем
• Міндеттілік – жаза емес, тәртіп
• Еркіндік – жауапкершілікпен ғана мәнді
• Дін – тыйым емес, бағыт беруші жүйе