Діни дәстүрлер мен бүгінгі сенім негіздері
Бұл тарауда автор бүгінгі қоғамда діни сенім мен ұлттық дәстүрдің арасындағы қайшылықты талдай отырып, руханияттың мағынасыз формаларға айналғанын ашып көрсетеді. Автор ислам дінінің тарихи негізін, пайғамбарлық мұраны және қазақ халқының дінді қабылдаудағы ерекшелігін саралай келе, қазіргі дін ұстану тәжірибесінің әлсіреу себептерін айқындайды.
Тарауда «дін» мен «сенім» сөздерінің мағынасына тоқтала келе, автор олардың айырмасын анықтайды:
«Дін – заң, сенім – амал. Дінді амалсыз ұстану – бос сөз. Сенімді шариғатсыз түсіну – адасу».
Бұл тұжырым автордың негізгі бағытын сипаттайды — дінді таза шариғаттық норма ретінде емес, жүрек пен ниетке негізделген рухани тәртіп деп қарастыру.
Мәтінде сопылық ілім мен Ахмет Ясауи мұрасы жиі мысал ретінде келтіріледі. Автор Ясауидің «шариғат – бас, тариқат – мойын, хақиқат – жүрек» деген сөзін келтіре отырып, қазіргі дін ұстанушылардың басы бар, бірақ жүрекке жете алмай жүргенін сынға алады.
Автор әсіресе бүгінгі дін өкілдерінің сөз бен амал арасындағы алшақтығын сынайды. Мысал ретінде былай дейді:
«Үстіне шапан киіп, сақал қойып, арабша дұға жаттаған – діндар емес. Ол – діннің түрі ғана. Ал жүрегінде ұят, тілінде мейірім, ісінде тазалық болса – ол шынайы мүмін».
Тараудың бір бөлігі – ислам тарихына шолу. Автор діннің араб жерінен басталып, түрлі елдерге тарағанда әр мәдениетпен араласып өзгергенін түсіндіреді. Қазақ даласына келген ислам түп-төркінінен алыстамағанымен, халықтың болмысына бейімделгенін, ал бүгінгі діннің қайтадан сыртқы формаға тәуелді болып бара жатқанын атап өтеді.
Сенімнің негізін бұзатын фактор ретінде автор білімсіз фанатизмді, өзі білмейтінді оқытқысы келетін діншілдікті және рухани тереңсіздікті атайды. Қоғамда «білгіш діндарлар» көбейгенімен, шын тақуалар азайып кеткен.
Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:
- Дін – жүйе, сенім – әрекет. Екеуі бөлінсе – адасу
- Ислам – жүрекке жол, форма емес мазмұн
- Қазіргі діншілдік – Ясауи ілімінен алшақ
- Нағыз дін – ішкі ұят, мейірім, әділет арқылы көрінеді
- Сыртқы белгі – шынайы сенімнің кепілі емес
Похожие статьи
Атеизм туралы не білеміз
Бұл тарауда автор атеизм құбылысын қарапайым "сенбейтіндер" тобы емес, рухани байланыстан ажыраған сана ахуалы ретінде қарастырады. Атеизм – тек Алланы мойындамау емес, тылсыммен байланыс үзілген сана күйі, ал оның тамыры – жаралы сенім, тарихи күйзеліс, таным дағдарысы.Автордың негізгі ойы:«Атеист...
Парыз, уәжіп, сүннет, мустәһап, мұбах, харам, макрух, мәфсад
Бұл тарауда автор шариғаттағы амал категорияларын – парыз, уәжіп, сүннет, мустәһап, мұбах, харам, макрух, мәфсад ұғымдарын тек құқықтық бөлініс ретінде емес, рухани бағдар жүйесі ретінде қарастырады. Мұндағы мақсат – дінді заңдар жиынтығы емес, тазалыққа, үйлесімге, тәртіпке бағытталған өмір салты р...
Өтірік ант пен өтірік
Бұл тарауда автор өтірік айту мен өтірік ант беру әрекеттерін тек моральдық кемшілік ретінде емес, сенімге жасалған тікелей шабуыл, жүрек құрылымының бұзылуы деп бағалайды. Өтірік – адамның өз болмысынан алыстауының, ал ант – Алланы куә етіп, жалған айтуының екі есе жауапкершілік жүктейтін көрінісі....
Жақсылық пен жамандық Алла тағаланың тағдырынсыз болмайды деп нанбақ
Бұл тарауда автор жақсылық пен жамандықтың тағдырмен байланысын, яғни барша оқиғаның Алланың қалауымен болатынына сену ұстанымын түсіндіреді. Бұл – исламдағы алты иман шарттарының бірі, бірақ оның мағынасы көпшілікке үстірт қабылданады. Автор бұл ұғымды жауапкершіліктен жалтару емес, керісінше рухан...