#Дін мен дәстүр

Бұл тарауда автор дін мен саясаттың арақатынасын тарихи, рухани, моральдық тұрғыдан талдайды. Дін — құлшылық пен жүрек ісі, саясат — қоғамдық құрылым мен билік жүйесі. Бірақ бұл екеуінің арасындағы шекараны бөлу де, қосу да жауапкершілікпен жүргізілуі тиіс. Автор бұл тарауда «дін саясатқа араласуы керек пе?» деген сұраққа емес, «діннің саясатпен былғануына жол бар ма?» деген терең мазмұндағы сұраққа жауап іздейді.

Басты тұжырым:

«Дін – нұр. Олмен жүрсең – жолың айқын. Бірақ сол нұрмен саяси мақсатқа жетсең – жүректі қараңғылатасың».

Автор ислам тарихындағы мысалдарды келтіріп, пайғамбарлық кезеңдегі билік пен сенім бірлігі, ал кейінгі дәуірлердегі дінді құрал еткен саясат қалай қоғамға зиян әкелгенін саралайды.

Мысалдар:

«Пайғамбар (с.а.у.) басшы болды – бірақ дін арқылы емес, әділет арқылы басқарды. Ол дінді билікке емес, билікті дінге бағындырды».
 «Қазіргі кейбір билік өкілдері мешіт салумен өз қателіктерін жуғысы келеді – бірақ Алланы алдау мүмкін емес».

Автор діннің саясатпен байланысуына емес, саясаттың дінді басып кетуіне қарсы. Ол дінге араласқан саясаттың нәтижесінде сенімнің беделі түсуі, дін атынан айтылған өтіріктер, діни формализмнің күшеюі, шын сопылардың көлеңкеде қалуы секілді салдарларды нақтылайды.

Сонымен қатар автор дін өкілдері мен қоғам белсенділерінің жауапкершілігі мен шекарасын айқындау қажеттігін де ескертеді.

🔍 Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:

• Дін – тәрбие мен рухтың ісі, саясат – құрылым мен мүдденің ісі
• Саясатқа араласқан дін емес, дінді саясатқа пайдаланғандар қауіпті
• Пайғамбарлық билік – шынайы әділет пен үлгіге негізделген
• Діннің беделі саясат арқылы емес, мінез арқылы көрінуі тиіс
• Қоғам – рухани тұрақтылықты діннен емес, діндардан көруі керек

Бұл тарауда автор бүгінгі қоғамда діни сенім мен ұлттық дәстүрдің арасындағы қайшылықты талдай отырып, руханияттың мағынасыз формаларға айналғанын ашып көрсетеді. Автор ислам дінінің тарихи негізін, пайғамбарлық мұраны және қазақ халқының дінді қабылдаудағы ерекшелігін саралай келе, қазіргі дін ұстану тәжірибесінің әлсіреу себептерін айқындайды.

Тарауда «дін» мен «сенім» сөздерінің мағынасына тоқтала келе, автор олардың айырмасын анықтайды:

«Дін – заң, сенім – амал. Дінді амалсыз ұстану – бос сөз. Сенімді шариғатсыз түсіну – адасу».

Бұл тұжырым автордың негізгі бағытын сипаттайды — дінді таза шариғаттық норма ретінде емес, жүрек пен ниетке негізделген рухани тәртіп деп қарастыру.

Мәтінде сопылық ілім мен Ахмет Ясауи мұрасы жиі мысал ретінде келтіріледі. Автор Ясауидің «шариғат – бас, тариқат – мойын, хақиқат – жүрек» деген сөзін келтіре отырып, қазіргі дін ұстанушылардың басы бар, бірақ жүрекке жете алмай жүргенін сынға алады.

Автор әсіресе бүгінгі дін өкілдерінің сөз бен амал арасындағы алшақтығын сынайды. Мысал ретінде былай дейді:

«Үстіне шапан киіп, сақал қойып, арабша дұға жаттаған – діндар емес. Ол – діннің түрі ғана. Ал жүрегінде ұят, тілінде мейірім, ісінде тазалық болса – ол шынайы мүмін».

Тараудың бір бөлігі – ислам тарихына шолу. Автор діннің араб жерінен басталып, түрлі елдерге тарағанда әр мәдениетпен араласып өзгергенін түсіндіреді. Қазақ даласына келген ислам түп-төркінінен алыстамағанымен, халықтың болмысына бейімделгенін, ал бүгінгі діннің қайтадан сыртқы формаға тәуелді болып бара жатқанын атап өтеді.

Сенімнің негізін бұзатын фактор ретінде автор білімсіз фанатизмді, өзі білмейтінді оқытқысы келетін діншілдікті және рухани тереңсіздікті атайды. Қоғамда «білгіш діндарлар» көбейгенімен, шын тақуалар азайып кеткен.

Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:

• Дін – жүйе, сенім – әрекет. Екеуі бөлінсе – адасу
• Ислам – жүрекке жол, форма емес мазмұн
• Қазіргі діншілдік – Ясауи ілімінен алшақ
• Нағыз дін – ішкі ұят, мейірім, әділет арқылы көрінеді
• Сыртқы белгі – шынайы сенімнің кепілі емес