Қазақ салт-дәстүрлері

Бұл тарауда автор қазақ халқының дәстүрлі салт-санасы мен ислам дінінің үндестігін, кей тұстардағы қайшылығын және олардың мән-мағына тұрғысынан қалай қабаттасатынын зерттейді. Дәстүр тек фольклорлық сипат емес, рухани тәртіптің тәжірибелік көрінісі ретінде қарастырылады. Автор үшін қазақтың салт-дәстүрлері — ұлттың тылсыммен байланыс құралы, ұждан мен сана кодын сақтап тұрған рухани құрылым.

Тарауда нақты мысалдар көптеп келтіріледі. Мәселен:

«Қазақ баласы мейманға ас ұсынғанда, ниетпен жасайды. Бұл — дастархан емес, бата беру сәті. Тамақ — тілдің емес, рухтың ризықтануы».

Осы арқылы автор дәстүрдің әр көрінісінде рухани мағына жатқанын көрсетеді. Қазақтың қонақ күтуі – жай сыпайылық емес, Алланың бір көрінісі ретінде қабылданған. Дәм – Алланың аманаты, қонақ – Жаратушының елшісі. Мұндай көзқарас қазіргі заманғы тұрмыстық автоматизмнен айырмашылығы айқын сезіледі.

«Сәлем салу», «сүйек беру», «жасау», «жылу жинау» секілді ұлттық әдеттер тек этнографиялық мұра емес, қоғамдағы адамаралық қатынастарды тәртіпке салатын рухани механизмдер ретінде талданады. Әр рәсім — ниет пен аманатқа негізделген.

Автор ислам мен дәстүрдің арасын шектеп, бірін дұрыс, бірін теріс көрсетуге қарсылық білдіреді. Керісінше, ол:

«Салт – жүрекке жол. Дін – амалға жол. Екеуі ажыраса – ұлт тіршілігі әлсірейді» – деп жазады.

Қазіргі дін өкілдерінің кейде дәстүрге қарсы тұруы – білім мен түсініктің шектеулігінен дейді автор. Бұл тарауда қазақтың исламды қалай ұлттық бояумен қабылдағаны, ислам қағидаларының қазақ ұғымына қалай сіңгені нақты тарихи-рухани дәйектермен берілген.

Негізгі идеялар мен ерекшеліктер:

• Дәстүр – тұрмыс емес, рухани тәртіп
• Қазақ салттары – ұждан мен аруаққа жалғанатын арналар
• Дін мен дәстүр – екі бөлек жүйе емес, бірі-бірін толықтыратын құрылымдар
• Дәстүрсіз дін – түбірсіз ағаш секілді; дінсіз дәстүр – мақсаты ұмыт қалған форма